Dự án “Ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật sản xuất giống cá rô phi đơn tính đực bằng phương pháp lai xa quy mô hàng hóa trên địa bàn tỉnh Hải Dương” do Công ty TNHH MTV Giống cây trồng Hải Dương thực hiện từ năm 2013. Tính đến tháng 6/2014, Xí nghiệp giống cây trồng thủy sản Tứ Kỳ (thuộc Công ty TNHH MTV Giống cây trồng Hải Dương) là đơn vị trực tiếp triển khai dự án, đã sản xuất thành công giống cá rô phi bằng phương pháp lai xa với tỷ lệ cá rô phi đơn tính đực lên đến 95%.

Cá rô phi là một trong những loài thuỷ sản có giá trị kinh tế cao của tỉnh Hải Dương, diện tích nuôi cá rô phi lên đến khoảng 4.000 ha, chiếm tới 40% diện tích nuôi thủy sản của toàn tỉnh, với nhiều vùng nuôi cá rô phi tập trung quy mô lớn. Chính vì thế, nhu cầu về nguồn cá giống ngày càng cao; nếu tính bình quân mật độ nuôi 2 con/m² thì nhu cầu con giống hàng năm cũng đã lên tới 80 triệu con...

Mặc dù nhu cầu lớn như vậy nhưng khả năng đáp ứng của các cơ sở sản xuất giống cá rô phi trên địa bàn tỉnh lại rất thấp, chỉ đáp ứng được 15 % nhu cầu con giống hàng năm của địa phương. Người nuôi cá phải mua con giống từ nhiều nguồn khác nhau, khó quản lý về chất lượng giống và kiểm dịch. Trước thực trạng trên, năm 2013, Xí nghiệp giống cây trồng và thủy sản Tứ Kỳ (Công ty TNHH MTV giống cây trồng Hải Dương) đã tiếp nhận chuyển giao kỹ thuật từ Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản I và sản xuất thành công giống cá rô phi đơn tính bằng phương pháp lai xa.

Phương pháp lai xa là phương pháp tạo quần đàn đơn tính đực bằng cách cho lai giữa hai loài: cá đực Oreochromis. aureus và cá cáiOreochromis.niloticus. Phương pháp này mang nhiều tính ưu việt hơn cả, cá đực tạo ra không phải qua 21 ngày xử lý hormone, thân thiện với môi trường, con lai có tốc độ sinh trưởng nhanh. Việc lai khác loài yêu cầu công tác lưu giữ được dòng bố, mẹ thuần một cách nghiêm ngặt.

Năm 2013, Xí nghiệp giống cây trồng và thủy sản Tứ Kỳ tiếp nhận 7.000 con cá bố mẹ và 1.000 con cá ông bà từ Trung tâm Quốc gia giống thủy sản nước ngọt miền Bắc - Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản 1 để sản xuất cá giống và tái sản xuất quần đàn cá bố mẹ.Cá bố mẹ sau khi tiếp nhận được nuôi vỗ thành thục trong thời gian từ 1-2 tháng rồi lựa chọn ghép đàn, sử dụng cá đực O.aureus Israel lai với cá cái O.niloticus Israel có cùng khởi điểm vây lưng sau điểm cuối nắp mang lai với nhau. Cá bố mẹ sau khi được chọn lựa thì được nuôi ghép trong ao để cá thụ tinh tự nhiên mà không phải tiêm bất kỳ chất kích thích nào. Có thể kích thích cá đẻ bằng cách phun mưa, cấp thêm nước mới vào ao. Cá bố mẹ được ghép đực cái theo tỷ lệ  1:1,6 và 1:2. Sau khi ghép khoảng 15 - 20 ngày thì cho thu cá bột. Qua 2 vụ thu - đông năm 2013 và vụ xuân - hè năm 2014, Xí nghiệp đã thu được 2,58 triệu con cá bột. Cá bột thu về được lọc để loại bỏ những con có kích thước vượt đàn và các con yếu chết, sau đó cá được ương lên cá hương trong các giai ương. Khi cá ương được 35 - 45 ngày đạt kích cỡ 400 - 500 con/kg là có thể thu hoạch để đảm bảo tỷ lệ sống trong nuôi thương phẩm.

Với phương pháp này, tỷ lệ cá rô phi đơn tính đực lên đến trên 95%, cao hơn nhiều so với phương pháp sản xuất giống cá rô phi đơn tính đực bằng chọn lọc hình thái ngoài. Bên cạnh đó, phương pháp này không sử dụng hormone, vừa giảm chi phí sản xuất giống, vừa không ảnh hưởng đến môi trường, tạo nguồn thực phẩm an toàn cho xã hội. Xét về tính khả thi, quy trình kỹ thuật sản xuất giống cá rô phi đơn tính đực bằng phương pháp lai xa hoàn toàn phù hợp với điều kiện sản xuất của tỉnh Hải Dương, ngay cả các cơ sở sản xuất giống quy mô nhỏ.

So với cá rô phi cái, cá rô phi đực có nhiều ưu điểm vượt trội hơn hẳn, như tốc độ tăng trưởng, kích cỡ thương phẩm lớn, không sinh sản nên người nuôi có thể kiểm soát mật độ nuôi trong ao… So với những phương pháp sản xuất giống hiện nay, sản xuất cá rô phi đơn tính đực bằng phương pháp lai xa có nhiều ưu điểm: tăng tỷ lệ sống từ cá hương lên cá giống (đạt 81%), tăng tỷ lệ cá rô phi đơn tính đực, tạo ra lượng con giống phong phú cung ứng cho người nuôi thủy sản tại Hải Dương. Việc thực hiện dự án sẽ góp phần cung ứng con giống tại chỗ cho nuôi trồng thủy sản tại tỉnh Hải Dương. Đến nay, Xí nghiệp giống thủy sản Tứ Kỳ đã sản xuất được 12.500 cá bố mẹ hậu bị, đảm bảo thuần, không lẫn tạp đàn. Cán bộ, công nhân của Xí nghiệp đã làm chủ được công nghệ, nắm chắc kỹ thuật, chủ động trong sản xuất giống. Dự kiến, quy mô sản xuất của Xí nghiệp khi hoàn thiện là 2,5 - 5 triệu cá bột rô phi đơn tính/năm, phục vụ sản xuất cá rô phi đơn tính thương phẩm trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Dự án đã góp phần đưa thêm một đối tượng cá nuôi có hiệu quả kinh tế cho xã hội, là cơ sở để nhân rộng mô hình cho các địa phương, trung tâm, trạm, trại khác ứng dụng kỹ thuật mới.

Nguồn: Tạp chí Khoa học và công nghệ Việt Nam, ngày 5/8/2014